@brabanders-taal.bsky.social
Zie de Linktree voor onze Facebook-groep (1100+ leden), onze nieuwsbrief en allerlei andere interessante links: https://linktr.ee/brabandersenhuntaal
Tijdens de Gij-week plaatst Brabanders en hun Taal ‘Goedvertòld’, t nieuwe Tilburgse woordenboek, op een welverdiend podium! Op 5/11 vertelt redactielid Ad Aarts ons alles over het maakproces en neemt hij ons mee op een korte reis door het woordenboek.
De bijeenkomst vindt online plaats h1.nu/1cR7i
Op 8/11 organiseert Brabanders en hun Taal weer de Gij-dag! We komen samen in Goirle voor een middag vol taal en humor. Met o.a. cabaretier Marlon Kicken, muzikant Frans van der Meer en taalwetenschappers Kristel Doreleijers en Jos Swanenberg.
Deelname is gratis! Meer info vind je op ap.lc/MhfoZ
4/ ... werd gecombineerd met ‘ja’ en ‘neen’. Er konden allerlei voornaamwoorden toegevoegd worden. In het Brabants zijn alleen de oude het-vormen over, maar in het West-Vlaams is het hele systeem nog springlevend. Daar lees je alles over in dit artikeltje:
taalaandewandel.com/2025/09/24/j...
3/ ... ‘jaet’ was een samentrekking van ‘ja’ en ‘het’. Uit ‘jaet’ zijn de Brabantse vormen ‘jat’ en ‘jot’ ontstaan.
Op dezelfde manier ontstonden woorden als ‘(wel)nent’ en ‘(wel)njeent’ uit ‘neenet’, “nee (dat is) het (niet)”.
‘Het’ was niet het enige woord dat ... 3/
2/
De -t is een restje van het woord ‘het’. In de middeleeuwen werd dat vaak achter het woord ‘ja’ gezet om te bevestigen dat ‘het’ zo was. Op de vraag ‘Ist kout buten?’ (“Is het koud buiten?”) antwoordde je namelijk met ‘jaet’, letterlijk “ja (dat is) het”. Dat ... 2/
‘Weljat’, ‘weljot’, ‘bèjot’, ‘beljat‘ – al die Brabantse woorden betekenen “welja” en daar lijken ze ook op. Maar wat doet die -t daar aan het eind?
Hij zit ook in ‘welnent’ of ‘welnjeent’, de ontkennende tegenhanger.
In dit draadje kom je alles te weten over de bijzondere herkomst van deze -t.
1/
11/
Dialectonderzoeken van zo’n tien jaar na Weijnens kaart laten zien dat ‘verrig’ in die korte tijd al flink had ingeleverd. Waar het woord nog wel werd opgegeven, was het soms ‘oud’, ‘boers’ of ‘plat’.
Zodra een woord zulke etiketten krijgt, ziet zijn toekomst er niet rooskleurig uit.
10/
In het Nederlands schemert die betekenis alleen nog door in woorden als ‘hulpvaardig’ (klaar om te helpen), ‘reisvaardig’ (klaar voor de reis) en ‘strijdvaardig’ (klaar voor de strijd).
‘Verrig’ is ook nauwverwant aan het Duitse ‘fertig’, dat van ‘fahren’ afgeleid is en ook “klaar” betekent.
9/
In de middeleeuwen hadden ‘verdich’ en ‘vaerdich’ vooral de betekenis “klaar”, dus het Oost-Brabantse heeft met ‘verrig’ een oude betekenis behouden.
8/
Deze woorden zijn een afleiding van ‘varen’ in zijn oude betekenissen “gaan, reizen”. Oorspronkelijk betekenden ze dus “klaar om te gaan, reizen”.
7/
Het bijzonderste woord in dit drietal is ‘verrig’, in sommige plaatsen ook wel ‘verdig’. Dat komt van het Middelnederlandse ‘verdich’, een oostelijke vorm van ‘vaerdich’. Het is dus verwant aan het Standaardnederlandse ‘vaardig’.
6/
Pas in de zeventiende eeuw vinden we voor het eerst de betekenis “gereed”. Die is voortgekomen uit “duidelijk”: wat duidelijk is geworden, is afgehandeld.
5/
De dertiende-eeuwse Middelnederlandse vorm ‘claer’ had precies die betekenissen. We vinden die nog terug in ‘zonneklaar’, ‘een klare dag’ en ‘klare taal’.
4/
Woorden als ‘klaor’, ‘kloar’ en ‘kloër’ zijn Brabantse tegenhangers van ‘klaar’. Dat woord is al in de vroege middeleeuwen overgenomen van het Latijnse ‘clārus’, dat “helder, duidelijk, stralend” beteende.
3/
Deze woorden komen van het West-Germaanse *gi-raidī. Dat was een afleiding van het werkwoord waar ‘rijden’ uit is ontstaan. De oorspronkelijke betekenis was “klaar om te rijden”.
2/
Varianten als ‘gereêd’, ‘gerjeed’, ‘gereeëd’ en ‘gerieêd’ zijn natuurlijk familie van het Standaardnederlandse ‘gereed’. Terwijl dat woord vrij formeel is, zijn de Brabantse woorden heel alledaags.
Zijde gereêd?
Zedde klaor?
Of bende verrig?
Op de kaart zie je welke woorden voor “klaar” onderzoeker Toon Weijnen in 1937 waar in Noord-Brabant aantrof.
In het draadje hieronder kom je te weten waar ‘gereêd’, ‘klaor’ en ‘verrig’ met hun varianten vandaan komen.
Nieuwe online lezing!
Op 23 september neemt dialectonderzoeker Hedwig Sekeres ons mee 'achter de schermen' van een cursus Gronings. De lezing zal o.a. gaan over de deelnemers. Waar komen ze vandaan, wat motiveert ze om Gronings te leren en hoe verandert hun houding tegenover de taal?
ap.lc/wvlUw
Nu duidelijk aan de slag met een nieuwe start!
Samen in verbinding aanpakken van elkaar!
Nu eerst slagvaardig investeren in Bijbelse waarden!
Hij is er weer: de verkiezingsslogangenerator van Uw Taaldokter: taaldokter.nl/bullshitgene...
2/
Zelfs uit het Interbellum ken ik trouwens nog verhalen van mensen die tot ver in hun huwelijk niet buiten hun eigen plaats en hoogstens wat buurplaatsen geweest waren. Er werd getrouwd met mensen uit het eigen dorp.
^Yoïn
Hadden - maar hoe dat precies zat, durf ik niet goed te zeggen. @josswanenberg.bsky.social, weet jij meer te vertellen over het gebrek aan contact tussen de dorpen in Brabants en elders in ons land vóór de 20e eeuw?
1/
2/ ... de verschillen gaan wegpoetsen, net als in Engeland.
In Zwitserland, met zijn vele bergen, is de variatie juist nog groter. Het komt allemaal neer op de mate van contact.
Nee, het is niet speciaal. Zulke situaties ontstaan overal waar je kleine, gesloten gemeenschappen hebt, zoals in het Nederland van tot WO2. In de 19e eeuw was de situatie in landen als Frankrijk, Duitsland en Italië ook zo.
In Holland is de invloed van de standaardtaal al eerder ... 1/
Ja, dat is het. Het gebied met h-wegval strekt zich uit over Zeeland, West- en Oost-Vlaanderen, West-Brabant, Antwerpen en Vlaams-Brabant.
01.09.2025 13:40 — 👍 0 🔁 0 💬 2 📌 011/
Adde’ in het noorden van West-Brabant is waarschijnlijk beïnvloed door de Zuid-Hollandse dialecten. In die regio hoor je ook andere Zuid-Hollandse invloeden, zoals ‘ik doet’, ‘bakje’ in plaats van ‘bakske’, en ‘(h)ejje’ in plaats van ‘(h)edd’e.
10/
In Midden- en Oost-Brabant is ‘hadde’ overgenomen uit het Nederlands. Tegenwoordig vind je het in nog veel meer plaatsen dan in 1937. Er zijn er waar ‘han’ of een variant daarvan al bijna helemaal is vervangen door ‘hadde’.
9/
Hoe wordt een d een r? De oorspronkelijke Brabantse r is een tongpunt-r. Dat is een soort ratelende d. De d maak je namelijk ook met je tongpunt. De klanken liggen dus heel dicht bij elkaar. Spreek ‘krentenbrood’ vaak achter elkaar uit als ‘kdentenbdood’; dan krijg je vanzelf een tongpunt-r.
8/
Het bijzonderst is ‘are’, uit het West-Brabantse Markiezaat. Ook dat komt van ‘haden’. In plaats van dat de d wegviel, werd het een r. Die verandering is wat zeldzamer, maar niet uniek. In sommige plaatsen hoor je bijvoorbeeld ook ‘vanmirreged’, uit ‘vanmiddag’ (met ‘-ed’ als in ‘aoved’).
7/
In het West-Brabants is de h weggevallen – ook al in de middeleeuwen. Daardoor hoor je in het Zuidkwartier bijvoorbeeld ‘oie’ (daar meestal geschreven als ‘ojje’).
6/
Vormen als ‘haie’, ‘aaie’ en ‘oie’ komen ook van ‘haden’, maar op een andere manier. In plaats van dat de d verdween, werd hij een j-klank. Ook daar zijn genoeg andere voorbeelden van. In het Brabants is het niet ‘goede’ maar ‘goeie’, en niet ‘laden’ maar ‘laoie’ of ‘laaie’.
