Mete

Batı Karadeniz'de aslında konuşulan bazı Çerkes dilleri ve özel diyalektleri mevcut. Fakat ben bunlar hakkında o kadar bilgi sahibi olmadığımdan bahsetmedim.

Artvin şehrimiz ise dil zenginliği açısından Rize'ye benzemektedir. Lazca Rumca Hemşincenin yanı sıra Artvin'de Gürcüce de görülmektedir. Lazcaya yakın olan bu dili konuşan nüfus Artvin'de diğer illerimize göre daha kalabalıktır.

Bu dil Ermenice'ye gerçekten yakın olan bir dil. Kelime bakımından Türkçe, Rusça, Rumca ve Lazcadan da beslenmiş olan Hemşince şen şakrak eğlenceli bir dildir. Kendi içerisinde bir harmonisi vardır. Bu harmoniyi anlamak isteyen Kazım Koyuncu'dan "Ella Ella" isimli şarkıyı dinleyebilir.

Pazar'ın batısında da Lazca elbette ki konuşuluyordur. Lakin Pazar ve onun doğusundaki ilçeler kadar enbuh bir Laz nüfusu söz konusu değil. Hemşin bölgesinde aslında üzerine çalışılması gereken bir dil mevcut. Hemşince veya halk arasındaki adı ile Homshetsi.

Bilhassa Megrelce ile olan benzerlikleri barizdir. Hatta Osmanlıların kontrolünde bulunan bölgelerde kalan nüfusun Laz haricinde kalan nüfusun Megrel olduğu şeklinde birtakım tespitler de mevcut lakin doğruluğu üzerine de araştırmak gerekir.

Kökeni hangi dil ailesinden olduğu konusunda tartışmalar bulunsa da Kartveluri (Kartvelyan) Dil ailesinin bir parçasıdır. Zan dilleri grubundadır. Gürcüce, Megrelce ve hatta Svanca (ne olduğu hakkında hiçbir fikrim yok.) ile de yakın akrabadır.

Lazca tipik Kafkas Dilleri gibi kompleks bir gramere ve çok sayıda diyalekte sahiptir. Bu diyalektler arası hem kelimelerde hem gramerde tezahür eder. Mesela Ardeşen-Çamlıhemşin'de konuşulan Lazcada ergatif yapı yoktur. Lakin Fındıklı'da konuşulan Lazcada ergatif mevcuttur.

Trabzon'dan sahil yolunu takip ettiğimizde Rize'ye ulaşıyoruz. Rize'de Trabzon'daki kadar çok olmamakla birlikte Romeika konuşulur. Lakin bu yörede daha çok Lazca'nın tesiri görülür. Bilhassa Pazar ilçesinden itibaren Lazca nüfuzu ve nüfusu ile müktesip hale gelir.

Bu dili konuşanların etnik durumu vs. çok da bilgi sahibi olduğum bir husus değil fakat dilin kökeni hangi dil ile akraba olduğu konusunda Helenik dillerin bir parçası olduğu hatta Modern Yunanca ile aynı dilin lehçesi oldukları kabul edilir. Telaffuzu, dinlemesi çok keyiflidir.

Trabzon'a geldiğimizde Pontus Rumcası denilen (Romeika veya Pontiaka da deniliyor) bir dil karşımıza çıkıyor. Zaten bu yöreye geldiğimizde yöresel ağızın çok farklı bir hale gelmesi bile bizlere bazı şeyleri anlatıyor.

Islık ile konuşuyorlar. Köylüler bunu daha çok uzaktayken birbirlerine haber vermek, birbirleriyle iletişime geçmek üzere kullanıyor. Trabzon'a geçtiğimizde ise yöresel ağızın daha belirgin hâle geldiğini fark ediyoruz.

Kafkasya'nın o çeşitliliğinin benzerini bu küçük bölgede görebiliyoruz. Ordu, Giresun boyunca Türkçe harici konuşulan dil sayısı yok gibi bir şey. Ama Giresunda kuş dili dedikleri bir dil var.

Efendim şimdi Karadeniz yöresindeki dilleri yapısını incelemek istiyorum. Karadeniz yöresinin baısında ve ortasında dil açısından bir zenginlik yok.Ama doğusu öyle değil. Adeta Kafkasya'nın bir prototipini andırmakta Doğu Karadeniz.