Erhan AYDIN

Köl Tegin anıt alanını 1890'da Heikel, 1891'de Radloff incelemiş; Radloff kısa süreli bir kazı da yapmıştır. Ancak alanda kaç kez kazı yapıldığı, ilk keşfedildiğinde hangi parçaların bulunduğu ve sonra nerelere götürüldüğü konusunda kayıtlar yok denecek kadar azdır.
#KölTegin

Şamanist nida olarak belirlediğim çök "amin benzeri bir nida" yazıtlarda 4 kez geçer:
Altan Had II: Çök kutlug boluŋ
Tuba II/2: Teŋrim çök bizke
Tepsey VI: Teŋrim e çök e yėrim
Adrianov'dan Bir Yazıt/2: Teŋrikenim çök
#EskiTürklerdeGündelikHayat
Ayrıntı
⬇️
academia.edu/34497761

Eskilerden...
Çeçerleg Müzesi ve Bugut yazıtı.
#Bugut

Tariat Doğu 5
Sekiz otuz yaşıma yılan yılka türük ėlin anta bulgatdım anta artatdım.
Yirmi sekiz yaşımda, yılan yılında (741) Köktürk yurdunu, orada karıştırdım, orada dağıttım.
Uygurların Köktürkleri karıştırmaya başladığı tarihin 741 olduğu anlaşılmaktadır.
#TaşaKazınanTarih

Eçümüz apamız tutmış yėr suv idisiz bolmazun tėyin... "Atalarımızın, dedelerimizin yurt tuttuğu topraklar sahipsiz olmasın diye..." (Köl Tegin, Doğu 19)
Tüm çabamız, yorgunluğumuz, gözyaşlarımız, ciğer yangınlarımız...
Vatandan daha kutlu ne var ki şu dünyada?

Eskilerden.
Karı Çor Tegin Yazıtı'nı ziyaretimden bir anı.
#Xian
#KarıÇorTegin
#UygurYazıtları

Köl Tegin'in kahramanlıkları:
"Çinli Askerî Vali Wang komutasındaki 50 bin asker geldi. Iduk Baş’ta savaştık. Köl Tegin yaya olarak ileri atıldı. Askerî Vali Wang’ın kaynını (Xiang Wang 相王), silahlı olduğu hâlde eliyle yakaladı, kağana sundu."
(Köl Tegin, Doğu 31-32)
#KölTegin

Bozkırdaki Türk kağanlıklarının, kağan-yabgu-şad sırasıyla yönetildiğinin kanıtları:
Kağanlarını yakaladık. Yabgusunu, şadını orada öldürdük. (Tonyukuk II, Batı 6-7)
Kağanını, yabgusunu, şadını orada öldürdüm. (Bilge Kağan Doğu 28)
#Tonyukuk

Bilge Kağan, it yılının 10. ayının 26. günü (25 Kasım 734) ölür. Tang kaynakları, Meilu Çor'un (梅録啜) zehirlediğini söyler. Meilu Çor ile ilgili eldeki tek bilgi, onun birkaç kez Tang'a elçi olarak gönderildiği ve Tang yönetimince general ünvanıyla onurlandırıldığıdır.
#KölTegin

Kök teŋride esiz kün ay ermiş yagız yėrde esiz ėl kan ermiş.
Mavi gökte kutlu güneş ve ay imiş, yağız yerde kutlu vatan ve han imiş!
Dediği şu: Mavi göğün görklüsü güneş ve ay; yağız yerin görklüsü vatan ve han!
(Yeerbek I (E 147) Yazıtı, 4. satır)
#SibiryadaTürkİzleri

Tonyukuk'u hem kendi hem de başka halkların yazdıklarından yararlanarak anlatmaya çalıştığım "Türklerin Bilge Atası Tonyukuk" kitabımın 6. baskısı yapıldı.
Bu vesile ile ilgi gösterenlere ve Kronik Kitap ailesine çok teşekkür ederim.
#Tonyukuk
#kitap

Çok önemli bir yazıtın okunamamış satırlarını okuyup tamamladım nihayet. Bu da ömrümün beş ayını çaldı. Yakında yayımlarız inşallah.
Bozkırın kendine özgü tecrübesi; aynen şöyle diyor: Bataklık yolda atı hızlı koşturun!
Foto: Motosikletli bir Moğolun bataklıkla imtihanı (2022).

Ocak ve güneş ebedî kalsın!
Kuray II (A 5) Yazıtı (okunabilen bölüm)

Dünyanın yaratılışından bugüne kadarki tek dileğimiz: Ocağımız ve güneşimiz sönmesin!
#EskiTürklerdeGündelikHayat

Adına İyme I Yazıtı yazdırılan kişi,Uygur Kağanlığı'na elçi olarak gitmiş olmalıdır.
Teŋri ėlimke er erdemim üçün uygur kanda berü keltim
Kutlu yurduma, erlik kahramanlığım için Uygur kağanından geri geldim.
İyme I (E 73), 7. satır
#SibiryadaTürkİzleri
#EskiTürklerdeGündelikHayat

Türklerde yerleşik yaşam kültürü: Bay balık: Zengin, bolluk kent. (Moğolistan, Bulgan İli, Hutag-Öndör İlçesi)
Ançıp ... sogdak tavgaçka seleŋede bay balık yapıtı bėrtim
Sonra ... Soğdlu ve Çinlilere Selenge’de Bay Balık (kentini) yaptırıverdim. (Şine Usu, batı 5)
#UygurYazıtları

Başça barım yaşça yılkı esizim e avda gėyik atdım kanı ergey.
Çok sayıda varlığım, (olgunluğa erişmiş) at sürülerim! Ne yazık! Avlarda vurduğum yaban hayvanları! Hani nerede (şimdi onlar)?
Hemçik-Çırgakı (E 41) Yazıtı, 7. satır
#SibiryadaTürkİzleri
#TaşaKazınanTarih

23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramımız kutlu olsun.
Milletim sonsuza kadar hür yaşasın!
#23Nisan
#Atatürk

Bilge Kağan;“Annem hatun, üvey annelerim, ablalarım, gelinlerim, prenseslerim, bunların dirisi cariye olacak; ölüsü de orada burada kalacaktınız” cümlesinde yalnızca kadınları sayarak Köl Tegin’in sayesinde tüm kadınların ölmek ya da cariye olmaktan kurtulduğunu söyler.
#KölTegin

Sibirya'daki Türgeş varlığının kanıtlarından:
1. Kara kan içregi ben ezgene: Ben Kara Han’a bağlı Ezgene'yim
2. Altı otuz yaşım a erti: Yirmi altı yaşımdaydım
3. Ben öltüm türgėş ben çaŋ beg ben biçig: Ben öldüm. Ben Türgeş’im. Çang Bey’im. Yazıtım
(Tuba III)
#SibiryadaTürkİzleri

Kâşgarlı Mahmud'un "filleri öldüren bir tür pars" anlamıyla verdiği Tonga adı, Kapgan Kağan'ın öldürülen oğlu Tonga Tegin'den başka, yazıtlar döneminde 149 numaralı Yeerbek II Yazıtı'nın 1. satırında da geçer: Toŋa külüg tarkan beg men “(Ben) Tonga Külüg Tarkan Bey’im.”
#KölTegin

Yıl 1993. 3. sınıftayım.
Türk dünyasından ilk gelen gruptan bir Özbek öğrenci hediye etmişti.
Hâlâ kitaplığımda.
Çünkü Türk dünyası denince yüreğimiz sızlar; gözlerimiz yaşarırdı.
Çünkü Türk dünyası; Atatürk, Gökalp, Akçura, Gaspıralı idi.
Çünkü o gün hayallerimiz çok başkaydı...

Eski Türklerde çocuk sayısını gösteren iyi örneklerden biri.
On inisi tokuz oglı bar üçün (3) çavış tun tarkan beŋüsi tike bėrtim
On erkek kardeşi, dokuz çocuğu olduğu için (3) Çavış Tun Tarkan’ın ebedî taşını dikiverdim. Uybat I Yazıtı, 2 ve 3. satır
#EskiTürklerdeGündelikHayat

Er erdem üçün töpöt kanka yalavaç bardım kelmedim.
Kahramanlık için Tibet hanına elçi olarak gittim, geri dönmedim (Altın-Köl II, 7. satır)
Güney Sibirya'dan en az 2-3 bin km. uzaktaki Tibet'e elçi gidiyor ve bir sebeple dönemiyor.
Elçilik faaliyeti var yani!
#SibiryadaTürkİzleri

Küli Çor Yazıtı ile (2023)

Tör apa içreki ben bėş yėgirmi yaşda alınmışım kunçuyum a buŋ a adrıldım a esizim e kün e ay a azdım a.
(Ben) Tör Apa’ya bağlıyım. On beş yaşımda aldığım eşim! Ne sıkıntı! (Onlardan) ayrıldım, ne yazık! Güneş ve aydan ayrıldım.
Begre Yazıtı (E 11), 2. satır
#SibiryadaTürkİzleri
#YeniseyYazıtları

Berlin Turfan Koleksiyonu T II K 173 numaralı yazma parçasındaki bilgiye göre Tonyukuk'un en az 5 kızı vardı. Bunlardan 3. kızını bir Uygur'a; 4. kızını bir Basmıl'a gelin vermiş. Bir kızı ise Bilge Kağan'ın eşi.
Yazmanın müellifi, bu ayrıntı ile neden ilgilendi acaba?
#KölTegin
#Tonyukuk